Επικούρεια Φιλοσοφία

Η φιλοσοφία στην γέννησή της ήταν η καθολική επιστήμη. Προέκυψε από την ανάγκη του ανθρώπου να εξηγήσει τον κόσμο που τον περιβάλλει και ορίσει τη θέση του εντός του (Θεοδωρίδης). Γεννήτορες της φιλοσοφίας ήταν οι Έλληνες περίπου δύο χιλιάδες επτακόσια έτη πριν από σήμερα. Ο φιλόσοφος Επίκουρος γεννήθηκε κατά το τρίτο έτος της εκατοστής ενάτης ολυμπιάδος, στις επτά του μηνός Γαμηλιώνος (341 π.χ.). Πατέρας του ήταν ο Νεοκλής και μητέρα του η Χαιρεστράτη. Ήταν Αθηναίος πολίτης (Δήμος Γαργηττού) και ανήκε στο γένος των Φιλαϊδών. Ανατράφηκε στη Σάμο επειδή η οικογένειά του μετέβηκε στο νησί ως κληρούχος.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΝΕΟΚΛΕΟΥΣ ΚΑΙ ΧΑΙΡΕΣΤΡΑΤΗΣ, ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΓΑΡΓΗTΤΙΟΣ, ΓΕΝΟΥΣ ΦΙΛΑΪΔΩΝ .... ΚΛΗΡΟΥΧΗΣΑΝΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΤΗ ΣΑΜΟΝ ΕΚΕΙΘΙ ΤΡΑΦΗΝΑΙ.
(Διογένης Λαέρτιος – Βίοι Φιλοσόφων- Επίκουρος 1.1)

Ήρθε σε επαφή με τη φιλοσοφία στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών. Σύμφωνα με τις πηγές την εποχή αυτή στράφηκε προς τη φιλοσοφία επειδή οι γραμματοδιδάσκαλοί του δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν τις απόψεις του Ησίοδου περί χάους, δηλαδή να εξηγήσουν τη θέση του Ησίοδου ότι αφού στην αρχή υπήρχε το χάος (ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ ΤΟ ΧΑΟΣ) πως το χάος εγεννήθη (ΤΟ ΧΑΟΣ ΠΟΘΕΝ ΓΕΝΝΗΘΗ).
Ο Επίκουρος γνώρισε τις διάφορες φιλοσοφικές σχολές της εποχής του. Διδάσκαλοί του ήταν ο πλατωνικός φιλόσοφος Πάμφιλος στη Σάμο, ο Ξενοκράτης της Ακαδημίας στην Αθήνα και ο Δημοκρίτειος Ναυσιφάνης στην Τέω, πόλη κοντινή στη Κολοφώνα. Από τους παλαιότερους φιλοσόφους περισσότερο εκτιμούσε τον Αναξαγόρα, τον Αρχέλαο και τον Δημόκριτο. Στην ηλικία των τριάντα ετών μετέβηκε στο Γυμνάσιο της Μυτιλήνης για να διδάξει φιλοσοφία, αλλά σύντομα εγκατέλειψε το νησί για να μετεγκατασταθεί στην Λάμψακο της Ιωνίας. Εκεί δίδαξε για μια πενταετία, δημιουργώντας τον πρώτο επικούρειο φιλοσοφικό του κύκλο. Σε μια εποχή πολιτικής και κοινωνικής αναστάτωσης(την αυτοκρατορία του Αλέξανδρου διαδέχονταν τα μεγάλα βασίλεια των Αντιγονιδών, Πτολεμαίων και Σελευκιδών), ο Επίκουρος μεταφέρει στην Αθήνα το 306 π.χ. την σχολή του. Ιδρύει τον Κήπο όπως τον έλεγαν, σε μια ιδιόκτητη έκταση που αγόρασε ως Αθηναίος πολίτης. Από τον Κήπο η φιλοσοφία του διαδόθηκε σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.
Στις ημέρες μας η επικούρεια φιλοσοφία εξακολουθεί να αγγίζει ανθρώπους με νου και κρίση σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Ένα ερώτημα που μπορεί να τεθεί είναι το γιατί θεωρούμε απαραίτητο να φιλοσοφούμε και μάλιστα το γιατί να φιλοσοφούμε ειδικότερα ως επικούρειοι. Η απάντηση ίσως να είναι απλούστερη απ’ ότι θα περιμένατε. Φιλοσοφούμε και ειδικότερα ως επικούρειοι, διότι θέλουμε στην ζωή μας να μετέχουμε της αληθινής ευδαιμονίας. Όπως ορίζει ο ίδιος ο Επίκουρος στην επιστολή του προς Μενοικέα, η ευδαιμονία έγκειται στη μακαρία ζωή, δηλαδή στο να μην υποφέρει κάποιος από σωματικούς πόνους και να μην είναι η ψυχή του ταραγμένη.

ΜΗΤΕ ΑΛΓΕΙΝ ΚΑΤΑ ΣΩΜΑ ΜΗΤΕ ΤΑΡΑΤΤΕΣΘΑΙ ΚΑΤΑ ΨΥΧΗΝ, ΕΠΕΙ ΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΩΣ ΖΗΝ ΕΣΤΙ ΤΕΛΟΣ. (Διογένης Λαέρτιος- Βίος Επίκουρου, Προς Μενοικέα)

Για εμάς τους επικούρειους, δεν αρκεί μόνο το να λέμε ότι επιθυμούμε να είμαστε ευδαίμονες. Αυτό βεβαίως το δηλώνουν και πολλοί άλλοι, παραμένοντας όμως μόνο στην θεωρία. Εμείς αντίθετα επιδιώκουμε και κάνουμε πράξη το να ζούμε ευχάριστα, το να βιώνουμε πραγματικά την ευδαιμονική αυτή κατάσταση. Αυτό το τελευταίο λοιπόν, είναι «τέχνη» και ως τέτοια διδάσκεται και εφαρμόζεται. Η «τέχνη» του ΗΔΕΩΣ ΖΗΝ, του να ζεις δηλαδή με μεγάλη ευχαρίστηση, ηδονικά.
Δάσκαλός μας στη «τέχνη» αυτή είναι ο Επίκουρος και το «εκπαιδευτήριο», ο Κήπος, στον οποίο «η φιλοσοφία υπηρετεί τη ζωή κι έχει μοναδικό σκοπό όπως κάθε γνώση ή ενέργεια, να φέρει τη γαλήνη και την ευτυχία» στη ψυχή και το σώμα του ανθρώπου, όπως έγραψε ο μεγάλος σύγχρονος δάσκαλος Χαράλαμπος Θεοδωρίδης στο βιβλίο του ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ - Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου (Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ), αποδίδοντας με τον τρόπο αυτό τα λόγια του Σέξτου Εμπειρικού,

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΜΕΝ ΕΛΕΓΕ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΝ ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΟΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙΣ ΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΒΙΟΝ ΠΕΡΙΠΟΙΟΥΣΑΝ.(Σέξτος Εμπειρικός - Προς Ηθικούς)

Η φιλοσοφία του Επίκουρου, η επικούρεια δηλαδή φιλοσοφία, συγκροτείται στο σχήμα ΚΑΝΟΝΙΚΟ – ΦΥΣΙΚΟ – ΗΘΙΚΟ.

Το Κανονικό, ορίζεται ως η μέθοδος που οδηγεί στην αντίληψη και εξήγηση του περιβάλλοντος κόσμου και του ίδιου του ανθρώπου. Στηρίζεται στις αισθήσεις, στις προλήψεις και στα πάθη(συναισθήματα). Αυτά, αποτελούν για εμάς τους επικούρειους τα μοναδικά και αξιόπιστα κριτήρια της Αλήθειας.

ΕΝ ΤΟΙΝΥΝ ΤΩ ΚΑΝΟΝΙ ΛΕΓΩΝ ΕΣΤΙΝ Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ. (Διογένης Λαέρτιος- Βίος Επίκουρου)

Με τα κριτήρια της Αλήθειας ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί και να εξηγήσει τα περί της Φύσεως πράγματα και να αναπτύξει το Φυσικό μέρος της φιλοσοφίας. Δηλαδή να εξηγήσει την λειτουργία και τα αίτια της ύλης, των φυσικών φαινομένων, της γης, του ουρανού, των αστέρων αλλά και του χώρου, του χρόνου και βέβαια των όντων. Η επικούρεια θέαση των πραγμάτων περί της Φύσεως, 23 αιώνες από την απαρχή της, επιβεβαιώνεται και μάλιστα σχεδόν στο σύνολό της, από την διαθέσιμη επιστημονική γνώση του καιρού μας.

Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τα περί της Φύσεως, οδηγούν στην παραγωγή της Ορθής Ηθικής Φιλοσοφίας. Το ζητούμενο για εμάς, δηλαδή η πρακτική εφαρμογή της φιλοσοφίας μας, μας δίδεται με το Ηθικό μέρος της επικούρειας φιλοσοφίας. Αυτό αποτελείται ουσιαστικά από μια σειρά γνωμών και θέσεων περί των προτιμήσεων και αποφυγών των ανθρώπινων ενεργειών, που αν τηρηθούν οδηγούν στην ευδαιμονία του βίου. Κάτω από αυτή την οπτική η φιλοσοφία του Κήπου εξετάζει μια σειρά σχετικών ζητημάτων. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα περί αρετών, επιθυμιών, δικαιοσύνης, φιλίας, ασφάλειας, αυτάρκειας, αλλά και περί Θεών, ψυχής, φόβου του θανάτου, πρόνοιας, τύχης, δεισιδαιμονίας κ.α.

ΑΦΟΒΟΝ Ο ΘΕΟΣ, ΑΝΥΠΟΠΤΟΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΑΓΑΘΟΝ ΜΕΝ ΕΥΚΤΗΤΟΝ, ΤΟ ΔΕ ΔΕΙΝΟΝ ΕΥΕΚΚΑΡΤΕΡΗΤΟΝ. (Φιλόδημος - Τετραφάρμακος)

Τα παραπάνω εξετάζονται διεξοδικά με στόχο την απονία και την αλυπία. Όταν ο άνθρωπος βιώνει μια τέτοια κατάσταση δεν έχει ανάγκη από τίποτε άλλο, διότι δεν υπάρχει λόγος να ζητήσει κάτι περισσότερο για να συμπληρώσει την ευεξία της ψυχής και του σώματος. Αυτή η κατάσταση είναι θεωρητική για τον άνθρωπο διότι οι άνθρωποι είναι γεμάτοι από θυμούς, έννοιες και άλλα κακά. Οι Θεοί για τον Επίκουρο είναι αυτοί που ζώντας γαλήνια και ατάραχα στα μετακόσμια, είναι υποδείγματα μακαριότητας για τους ανθρώπους. Τη γαλήνη και την τελειότητα εκείνων θέλουν να φτάσουν οι οπαδοί του Κήπου. Όταν όμως οι άνθρωποι στερούνται των παραπάνω, οδηγούνται στην αναζήτησή αυτών μέσω της οδού της ηδονής, όπως αυτή ορίζεται επακριβώς από τον Επίκουρο.

ΤΗΝ ΗΔΟΝΗΝ ΑΡΧΗΝ ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ΛΕΓΟΜΕΝ (Διογένης Λαέρτιος- Βίος Επίκουρου, Προς Μενοικέα)

Με τη λέξη ηδονή εκφράζουμε την αντίληψη από μέρους μας του συνόλου των συναισθημάτων που δηλώνουν απόλαυση όπως η τέρψη , η ευαρέσκεια, η ευεξία, η ευθυμία κ.α. και ισχύουν τόσο για τη ψυχή - οι καταστηματικές (μόνιμες) ηδονές, όσο και για το σώμα - οι εν κινήσει ηδονές. Όπως έχει διατυπωθεί από τον Επίκουρο, αυτά που γεννούν τον ευχάριστο βίο δεν είναι οι αδιάκοπες διασκεδάσεις, ούτε οι απολαύσεις αγοριών και γυναικών, ούτε των ιχθύων και άλλων εδεσμάτων που φέρουν τα πολυτελή τραπέζια, αλλά ο νηφάλιος στοχασμός και η εξερεύνηση των αιτιών για κάθε προτίμηση ή αποφυγή …

ΟΥ ΓΑΡ ΠΟΤΟΙ ΚΑΙ ΚΩΜΟΙ ΣΥΝΕΙΡΟΝΤΕΣ ΟΥΔ’ ΑΠΟΛΑΥΣΕΙΣ ΠΑΙΔΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΟΥΔ’ ΙΧΘΥΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ, ΟΣΑ ΦΕΡΕΙ ΠΟΛΥΤΕΛΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑ, ΤΟΝ ΗΔΥΝ ΓΕΝΝΑ ΒΙΟΝ, ΑΛΛΑ ΝΗΦΩΝ ΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΑΙΤΙΑΣ ΕΞΕΡΕΥΝΩΝ ΠΑΣΗΣ ΑΙΡΕΣΕΩΣ ΚΑΙ ΦΥΓΗΣ … (Διογένης Λαέρτιος- Βίος Επίκουρου, Προς Μενοικέα)

Για τον Επίκουρο , αλλά και για εμάς τους σύγχρονους επικούρειους η φιλοσοφία οφείλει να οδηγεί στη γνώση ή ενέργεια για τον ευδαίμονα βίο, αλλιώς είναι γράμμα κενό για την ίδια την ζωή μας, μια φλυαρία που δεν οδηγεί πουθενά στην πραγματικότητα. Ο δάσκαλος έλεγε σχετικά ότι, «μη προσποιείστε ότι φιλοσοφείτε, αλλά να φιλοσοφείτε πραγματικά, γιατί δεν έχουμε ανάγκη του να νομίζουμε ότι υγιαίνουμε, αλλά το να υγιαίνουμε αληθινά».

ΟΥ ΠΡΟΣΠΟΙΕΙΣΘΑΙ ΔΕΙ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙΝ, ΑΛΛ’ ΟΝΤΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΕΙΝ. ΟΥ ΓΑΡ ΠΡΟΣΔΕΟΜΕΘΑ ΤΟΥ ΔΟΚΕΙΝ ΥΓΙΑΙΝΕΙΝ, ΑΛΛΑ ΤΟΥ ΚΑΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑΝ ΥΓΙΑΙΝΕΙΝ (Επίκουρου Προσφώνησις - LIV)