Ίσως και να δεις το πρόσωπό σου να αντικατοπτρίζεται μέσα τους ...
Στην αρχαιότητα ο ραψωδός (ῥάπτω +ᾠδή = αυτός που συνδέει, συναρμολογεί ‘’ράβει’’ επινοεί, μηχανορραφεί, σχεδιάζει συνθέτει μια ωδή ή ῥαπίς+ᾠδή,όπου ῥαπίς = ράβδος διότι οι ραψωδοί κρατούσαν μία ράβδο κατά την διάρκεια μιας απαγγελίας), ήταν ένας επαγγελματίας που συνήθιζε να απαγγέλει μπροστά σε κοινό επικά ή λυρικά ποιήματα, κρατώντας ράβδο. Όπως παραδίδει ο Πλάτωνας, κάθε ραψωδός είχε στην κατοχή του τουλάχιστον μια μικρή συλλογή από επικά ποιήματα.
Η γενική πορεία της απαγγελίας του ποιήματος και των επεισοδίων του, μάλλον σχεδιαζόταν εκ των προτέρων, γιατί δεν ήταν δυνατό να διακόψει ο ραψωδός για να σκεφτεί πως θα παρουσιάσει κάποιο επεισόδιο ή να υπολογίσει τα προτερήματα μιας φράσης συγκρίνοντας τη με μιαν άλλη. Έτσι, οι λεπτομέρειες ήταν θέμα τεχνικής πείρας του ραψωδού και ένα σημαντικό στοιχείο ήταν το απόθεμα του σε "φόρμουλες" ολόκληρων στίχων και μικρότερων φράσεων, που ένα μεγάλο μέρος τους ήταν απλοί συνδυασμοί από ένα ουσιαστικό και ένα επίθετο.
Στην γιορτή των Παναθηναίων, εναλλασσόμενοι ραψωδοί απήγγειλαν ολόκληρες την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και οφείλονται πολλά στον σεβασμό που έδειξαν στα έργα αυτά ώστε να διασωθούν μέχρι σήμερα.
Επιπρόσθετα όμως, οφείλονται πολλά στο μέτρο που σύμφωνα με διάφορες μαρτυρίες πήρε είτε ο Σόλων, είτε ο Πεισίστρατος ή πιθανότερα ο Ίππαρχος, βάση του οποίου εκδόθηκε διαταγή να εκτελούν τις απαγγελίες οι ραψωδοί.
Σπουδαίος ραψωδός, ποιητής και φιλόσοφος της αρχαιότητας ήταν ο Ξενοφάνης (γεννήθηκε στην Κολοφώνα της Ιωνίας το 570 π.Χ.) που γύριζε από τόπο σε τόπο, ασκούσε αυστηρή κριτική στη θρησκεία και την ηθική της εποχής του και επιδίωξε να ελευθέρωση τους συνανθρώπους του από παλιές πλάνες και δεισιδαιμονίες.
Περιπλανώμενους ραψωδούς συναντάμε και στη Μεσαιωνική Ευρώπη, τους λεγόμενους Τροβαδούρους και Τρουβέρους, όπου μέσα σε ταβέρνες τραγουδούσαν έναντι αμοιβής για τον πόλεμο, τον έρωτα, έλεγαν άσεμνα τραγούδια αλλά και μπαλάντες για τα κατορθώματα των Φράγκων ηρώων.
Πίσω στην εποχή μας, οι ραπ-σ-ωδοί στους οποίους αναφέρομαι, κρατούν μικρόφωνο αντί για ράβδο, απαγγέλουν δικούς τους κυρίως στίχους, ακόμη κι αυτοσχεδιάζοντας, και μπορούν με την φωνή τους να μιμηθούν την μουσική και τον ρυθμό χωρίς να χρειάζονται απαραιτήτως κάποιο μουσικό όργανο.
Προσωπικώς αρέσκομαι στο να τους ακούω και να επεξεργάζομαι τα νοήματα που τόσο αρμονικά συνθέτουν οι λέξεις που χρησιμοποιούν. Τους θαυμάζω και σαν μια απλή υπηρέτης του λόγου αλλά και σαν γλωσσολόγος. Η ταχύτητα με την οποία τα χείλη τους φιλοξενούν τις λέξεις τοποθετώντας τες στην σωστή σειρά, με αφήνουν ενεή. Ειδικότερα ο αυτοσχεδιασμός, με κάνει να υποθέτω κάθε φορά, πως η σκέψη τους τρέχει σε αγώνα διαύλου αφήνοντας τις λέξεις να τρώνε την σκόνη της!
Κάθε τους τραγούδι, ένα ράπ-ισμα στο μαυλό, ένα συνονθύλευμα μορφής και περιεχομένου. Ρίμες που ζευγαρώνουν με το μέτρο χαϊδεύοντας την ηχητική σου κοιλότητα , ομοιοκαταληξίες που εναλλάσσονται και σε ξαφνιάζουν! Πλεκτές, σταυρωτές, ζευγαρωτές, ανάκατες, εσωτερικές!
Αντίλαλοι μέσα στον στίχο κι ένα αέναο παιχνίδι με τα αλλόφωνα των λέξεων (πχ. ro΄ta/fo΄ta/pro’ta/). Γλωσσοδέτες, ειπωμένοι αλάνθαστα που σε προκαλούν να τους επαναλάβεις!
Η γλώσσα τους είναι άμεση, ζωηρή και κάποτε ωμή. Χρησιμοποιούν ένα ευρύ φάσμα μορφών και τεχνικών με απόρροια τον σχηματισμό ενός είδους λόγου που χαρακτηρίζεται από γλωσσοπλαστική δεινότητα και καυστικότητα. Δεν είναι οπαδοί του βερμπαλισμού γιατί θέλουν να περάσουν τους στίχους τους άμεσα στις συνειδήσεις μας. Στίχοι αισθητώς γνώριμοι, καθώς πηγάζουν από την καθημερινή παρατήρηση κι αντικατοπτρίζουν την κοινωνία, τις φουρτούνες των διαπροσωπικών σχέσεων και τα όνειρα μιας γενιάς που ονειρεύεται ξύπνια.
Πολλά τους τραγούδια αποτελούν για εμένα τιμαλφή του λόγου και δικαίως θα μπορούσαν να διεκδικήσουν τον δικό τους χώρο στον κόσμο της ποιήσεως. Μία ποίηση όμως διαφορετική, με δικούς της κανόνες, μέτρα και σταθμά.
Μην ξεχνάμε την σημασία που έδιναν οι παλαιότεροι ποιητές στην σύζευξη μορφής και περιεχομένου. Ο Σολωμός δούλευε εξονυχιστικώς τους στίχους του για να καταφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Με την αθρόα συρροή των άλφα στον πρώτο στίχο του Κρητικού «Έκοίταα, κι ήτανε μακριά ακόμη τα’ ακρογιάλι•», θέλησε να δηλώσει την απόσταση που χώριζε τον ήρωα και την μνηστή του από την ακρογιαλιά, και στον στίχο «Σαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ’ άστρα»., με τον αντικατοπτρισμό των φωνηέντων στις λέξεις ‘’περιβόλι ευώδησε’’θέλησε να μας δείξει πώς η θάλασσα μετετράπη αίφνης σε έναν καθρέφτη του ουράνιου θόλου φιλοξενώντας τα αστέρια του!
Οπότε ο ήχος πάντα συνοδεύει την γλώσσα για να γεννηθεί ο λόγος και για να σημάνει, κι αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι ραπ-σ-ωδοί! Ανάλογα τον ήχο, επιτυγχάνεται και το ανάλογο αποτέλεσμα στην ερμηνεία. Άλλωστε τί θα ήταν μια λέξη χωρίς τον ήχο και το περικείμενο;!;
Ένα μοναχικό αστέρι στον ουρανό δίχως λάμψη! Άρα, χρησιμοποιούν τον ήχο, που στην προκειμένη περίπτωση χαρακτηρίζεται από εύηχες ομοιοκαταλήξεις, αντίλαλους και λοιπά για να δώσουν μορφή στο περιεχόμενο! Δεν αφήνονται από την λέξη να τους οδηγήσει, αλλά περιτέχνως οδηγούν την λέξη και το περιεχόμενο με συνέπεια. Εν ολίγοις, ακροβατούν στο σκοινί του ρυθμού,και ισορροπούν χάρις ένα κοντάρι από το οποίο κρέμονται στις άκρες του δύο πλάστιγγες, αυτήν του σημαίνοντος, της μορφής (λέξης) κι αυτήν του σημαινομένου, περιεχομένου (νοήματος).
Θα μπορούσα να γράψω αμέτρητες σειρές καθώς ο ενθουσιασμός μου παρεκίνησε τα δάχτυλά μου να χοροπηδήσουν στο πληκτρολόγιο όπως επίσης κι η επιθυμία μου να τιμήσω αυτούς τους ιδιάζοντες ποιητές! Γνωρίζω πως πολλοί αποστρέφονται το είδος το οποίο αυτοί εκπροσωπούν και κάποιοι δεν κωλύονται να τους προσδώσουν ακόμη και το προσωνύμιο ΄΄αλήτες΄΄.
Όμως...ακόμη κι αν είναι αλήτες, οι στίχοι τους δεν παύουν να κουβαλούν αλήθειες! Μπορείτε να το διαπιστώσετε και μόνοι σας αυτό!
Υ.Γ. : εύχομαι πολύ σύντομα να επανέλθω με μια πιο εμπεριστατωμένη μελέτη που να πατά αμιγώς σε στιχουργικό επίπεδο!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου