«Είμαστε άνθρωποι ή προσωπεία;»

Ανάμεσα σε άλλα, ο ορισμός του όρου «άνθρωπος» εμπεριέχει και τη δυνατότητά του να αλληλεπιδρά με τους ομοειδείς του, καθιερώνοντας μία μεγάλη ποικιλία αξιών, κοινωνικών θεσμών, και διαδικασιών, οι οποίες σχηματίζουν τα θεμέλια μίας κοινωνίας. Πόσο όμως ο άνθρωπος μέσα στο πλαίσιο αυτό, πλαίσιο που ο ίδιος οικοδομεί και οριοθετεί, κατορθώνει τελικά να αναπτύσσει στο έπακρο την ουσία της φύσης του, ειδικά όταν βρίσκεται υπό τους ζυγούς της σύγχρονης κοινωνικής αλλοτρίωσης και της καλπάζουσας οικονομικής ύφεσης; Μήπως τελικά είναι αναγκασμένος στον βωμό της κοινωνικής επιβίωσης, να επιστρατεύσει μια επίπλαστη υπόσταση, ένα προσωπείο;

Η συνάντηση του ανθρώπου με το εσώτερό του σύμπαν,  προέρχεται από την κατανόηση των "θέλω" του, των πραγματικών αναγκών του. Σε μια εποχή όμως που όλα είναι ρευστά, όπου η πίστη του έχει κλονιστεί συθέμελα, ο άνθρωπος ακροβατεί ανάμεσα σε όσα του υπαγορεύουν ως ορθά, ως στέρεα, και σε όσα η δική του φωνή υπόγεια τον ωθεί να ακολουθήσει..

Σύμφωνα με τη θεωρία του ψυχολόγου Karl Rogers (1902-1987), ο άνθρωπος διακατέχεται από δύο έμφυτες τάσεις: την τάση να επιβιώνει και την τάση να εξελίσσεται, δηλαδή την τάση αυτοπραγμάτωσης. Το συνειδητό κομμάτι τού ανθρώπινου οργανισμού ονομάζεται εαυτός, ενώ το ασυνείδητο κομμάτι αποτελείται από τις ιδιότητες και τις ικανότητες του οργανισμού οι οποίες παραμένουν ανεκμετάλλευτες, μη πραγματωμένες. Όταν ο οργανισμός δε διανύει το μονοπάτι τής εν δυνάμει αυτοπραγμάτωσης παραμένοντας στάσιμος, βρίσκει τρόπους και διαμαρτύρεται. Το συνειδητό κομμάτι τού εαυτού μας με βάση την ίδια θεωρία, υπακούει σε δύο ανάγκες, την ανάγκη να έχουν οι άλλοι καλή γνώμη για εμάς και την ανάγκη να έχουμε και εμείς οι ίδιοι καλή γνώμη για τον ίδιο μας τον εαυτό. 

Η μη εξέλιξη του ανθρώπου, οδηγεί στο άγχος, σε ψυχικά αλλά και σε ψυχοσωματικά νοσήματα, τα οποία μπορεί να είναι επουσιώδη, συνήθως όμως μπορεί να καταλήξουν σε δυσμενείς για τον άνθρωπο συνέπειες, όπως είναι οι διάφορες φοβίες, οι εμμονές, η κατάθλιψη, άλλες ψυχοσωματικές διαταραχές αλλά και η αυτοκτονία.

Η αυθόρμητη αντίδραση του ανθρώπου στα διάφορα ερεθίσματα απέναντι στα θέλω του και τις ανάγκες του παραγκωνίζεται όσο αυτός μεγαλώνει και εισέρχεται στο κουβούκλιο μιας μεθοδευμένης και υπαγορευμένης αντίδρασης από το κοινωνικό του σύνολο. Σε μια πρώτη φάση, η συμμόρφωση αυτή είναι αναγκαία και φυσιολογική στο μέτρο όμως που δεν παραβιάζεται ο χαρακτήρας και η ανάπτυξη των ιδιαίτερων ικανοτήτων του. Η κοινωνία, ειδικά στις μέρες μας, δεν τροφοδοτεί τον άνθρωπο με αυτά τα εχέγγυα που του εξασφαλίζουν μια τέτοια ανάπτυξη. Οι περισσότεροι συμμορφώνονται με τις  αξιώσεις που οι άλλοι διατηρούν για εκείνους, κατακτώντας έτσι την ανάγκη τους για τη θετική θεώρηση από τον περίγυρό τους. 

Με τον τρόπο αυτό όμως, ένας άνθρωπος μπορεί να αισθάνεται αποδεκτός από το περιβάλλον του, όχι όμως γι αυτό που αληθινά είναι, αλλά γι αυτό το επίπλαστο οικοδόμημα που έχτισε στο νούμερό του και φόρεσε, προκειμένου να επιτύχει αυτού του είδους τη θετική θεώρηση. Έτσι, το δυναμικό του παραμένει ανεκμετάλλευτο κι εκείνος βουλιάζει σε μια κινούμενη άμμο από προσωπεία, από επιλογές που δε φέρουν την υπογραφή του. Η αυθεντικότητα βουλιάζει στα κανάλια της αλλοτρίωσης, της ταύτισης με τη μάζα, της ένταξης σε στείρα στεγανά.

Παγιδευμένοι στα καθιερωμένα σχήματα ζωής και επίσης - όπως απέδειξε ο Γιουνγκ -,  ταυτισμένοι με το πολυδύναμο προσωπείο μας, αδυνατούμε συνήθως να στρέψουμε το βλέμμα στον βυθό της προσωπικότητάς μας για να γνωρίσουμε αυτό που είμαστε. Για τον Σπινόζα, ο άνθρωπος για να φτάσει στην αρετή, οφείλει να γίνει το ον που είναι δυνητικά, προκειμένου να αυτοσυντηρείται, να ενεργεί, να ζει.

Σε μια κοινωνία η οποία οτιδήποτε ουσιαστικό το «προσφέρει» με τρόπο ελλειμματικό, πόσο μπορεί ο καθένας από εμάς να φτάσει σε αυτό το επίπεδο; Σκλάβοι των αξιώσεων που οι υπόλοιποι κυοφορούν για εμάς, αιχμάλωτοι των κίβδηλων και κατασκευασμένων απαιτήσεων που οι ίδιοι χτίζουμε για τον εαυτό μας με βάση εξωγενή πρότυπα, κατασκευάζουμε τελικά έναν κόσμο χαοτικό, μια μηχανή ελαττωματική, με γρανάζια ασθμαίνοντα και σκουριασμένα. Ο άνθρωπος χάνει την όρεξή του να ζήσει, να δημιουργήσει, φοβάται, υποχωρεί, αποσυντίθεται πνευματικά και παραιτείται. 

Κάποιοι το κατορθώνουν και πετυχαίνουν την μεγάλη απόδραση, οι υπόλοιποι κουβαλάνε παγωμένα χαμόγελα στα χείλη τους και αυτοματοποιημένες κινήσεις στα χέρια και τα πόδια τους, πίσω από τα λερωμένα παράθυρα ενός ρομποτικού τρόπου ζωής, παραπονούμενοι όμως πάντα για ένα επίπεδο διαβίωσης που δεν τους ικανοποιεί, που δεν τους καλύπτει, αλλά προετοιμάζοντας ταυτόχρονα τους διαδόχους τους με τον ίδιο τρόπο, για την ίδια πραγματικότητα την οποία αυτοί αποκηρύσσουν και την ίδια στιγμή εκπροσωπούν.

Κατά τη γνώμη μου, το αυτοσαμποτάζ αποτελεί ένα από τα πιο επικίνδυνα χόμπι και είναι διαθέσιμο απολύτως δωρεάν. Ο άνθρωπος καταλήγει να κατασκευάζει πραγματικότητες οι οποίες του δωρίζουν ασφάλεια,  μέσα από εκρήξεις αυταπάτης. Το αντίτιμο όμως ποιο είναι; Ο άνθρωπος παραιτείται, το προσωπείο επιδοτείται.

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με πρώτο την τηλεόραση, συμβάλλουν κι αυτά με τη σειρά τους στη χειραφέτηση και την καθοδήγηση της μάζας, στην αποξένωση του ανθρώπου. Σαφέστατα αποτελούν φορείς πληροφόρησης και ενημέρωσης. Είναι όμως στο σύνολό της η ενημέρωση αυτή απενοχοποιημένη από συμφέροντα παντός τύπου; Τα μέσα ενημέρωσης έχουν την ικανότητα να εγκαθιδρύουν και να καθαιρούν, να αναδεικνύουν και να υπονομεύουν. Να υπερβάλλουν και να δίνουν ελάχιστη σημασία στα όντως μείζονα ζητήματα. 

Να παραλλάσουν και να μεταλλάσουν. Η αλήθεια γίνεται ζυμάρι στους κόλπους τους. Υπάρχουν πάντα οι φωτεινές εξαιρέσεις, αλλά δεν είναι αρκετό. Ο άνθρωπος καταλήγει να επαναστατεί μέσω της οθόνης, βουλιάζοντας στη μαλακή αυταπάτη του καναπέ του και αποξενώνεται από τον υπόλοιπο κόσμο κι από τον ίδιο του τον εαυτό.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μόνο στην Ελλάδα έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια αύξηση των αυτοκτονιών κατά 40%(κυρίως στη μερίδα του άνεργου πληθυσμού της χώρας), αύξηση που αποδίδεται τελευταία στην επικρατούσα οικονομική κρίση. Σύμφωνα με την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρία, έχουν αυξηθεί όχι μόνο οι απόπειρες αυτοκτονίας και η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων, αλλά και οι επισκέψεις στους ψυχοθεραπευτές, ενώ η Ελλάδα κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης των αυτοκτονιών σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Είναι αδιαμφισβήτητο όμως ότι ο άνθρωπος, υπό τον ζυγό των τελευταίων εξελίξεων έχει ξεσηκωθεί. Συγκεντρώνεται στις πλατείες, εξεγείρεται, απαιτεί, μάχεται. Ο κόκκινος προειδοποιητικός λαμπτήρας έχει κάνει την εμφάνιση του. Τι όμως αλλάζει;  Η αλλαγή οφείλει να έρθει από τις ρίζες της κοινωνίας, εκ των έσω. Να τοποθετηθεί στις απαρχές των  συστημάτων που έχουν λασπώσει με την αναποτελεσματικότητά τους, που έχουν διαφθείρει, που έχουν καταστρέψει. Είμαστε όλοι θύτες και γίναμε όλοι θύματα. 

Δεχτήκαμε να εξαπατηθούμε και βρεθήκαμε απαγχονισμένοι μέσα σε ένα σύστημα εξ απαλών ονύχων ευνουχισμένο.

«Στην τέχνη της ζωής ο άνθρωπος είναι και καλλιτέχνης και αντικείμενο της τέχνης του. Είναι ο γλύπτης και το μάρμαρο. Ο γιατρός και ο ασθενής» λέει ο Έριχ Φρομ, ψυχαναλυτής και κοινωνικός φιλόσοφος, ενώ ο Κάφκα στους αφορισμούς του αναφέρει πολύ εύστοχα: «ένα κλουβί βγήκε να βρει ένα πουλί».

Ποιος έχει χρήματα σήμερα πια για να πληρώνει ενοίκια, να κατοικεί σε όνειρα άλλων, σε προσωπεία δανεικά; Καλύτερα ένα δάνειο από την Τράπεζα Πίστεως, να αγοράσει όνειρο δικό του κι ας το ξεπληρώνει μια ζωή. Αν όχι όμως, μπορεί πάντα να ξεπουλήσει λίγο εαυτό και να αγοράσει μια Σύμβαση στηριγμένη σε γερά υποπόδια παραίτησης.

Ας απεργήσουμε πλέον από τις έξωθεν αξιώσεις. Απεργία διαρκείας με αίτημα την αποκατάσταση εαυτού, με αίτημα την επανέγερση του Ανθρώπου.